Takie zachowanie u dziecka ze spektrum autyzmu (ASD) i głęboką niepełnosprawnością intelektualną wynika z kilku czynników psychologicznych i fizjologicznych. Oto ich szczegółowe wyjaśnienie.
1. Przyczyny psychologiczne
Brak umiejętności wyrażania emocji i potrzeb słowami
Dzieci z ASD i ciężką niepełnosprawnością intelektualną często nie mają możliwości wyrażenia swoich pragnień, lęków, niepokoju czy dyskomfortu za pomocą słów. Kiedy napotykają coś nieprzyjemnego (np. zmuszanie do jedzenia nielubianej potrawy, konieczność pójścia w niechciane miejsce), nie potrafią zakomunikować tego inaczej niż poprzez krzyk, upadek na ziemię lub autoagresję.
Niska tolerancja na frustrację
Te dzieci nie radzą sobie z frustracją, czyli sytuacją, w której ich potrzeby nie zostają spełnione. Każda zmiana rutyny lub narzucenie nowego zadania może wywołać u nich silną reakcję emocjonalną. Mózg dziecka nie jest w stanie regulować emocji w taki sposób, jak robią to neurotypowe osoby.
Nadwrażliwość i niedowrażliwość sensoryczna
Dzieci z ASD często mają zaburzenia przetwarzania sensorycznego:
• Jeśli dziecko jest nadwrażliwe, przymus do wykonania czegoś nieprzyjemnego (np. zjedzenie jedzenia o „niewłaściwej” teksturze, hałas, jasne światło) może prowadzić do silnego stresu i paniki, objawiających się agresją lub autoagresją.
• Jeśli dziecko jest niedowrażliwe, może uderzać głową lub rzucać się na ziemię, aby dostarczyć sobie bodźców sensorycznych.
Sztywność myślenia i potrzeba przewidywalności
Dzieci z ASD mają silną potrzebę rutyny. Każda zmiana w ich otoczeniu może powodować silny niepokój. Na przykład, jeśli dziecko zawsze chodzi tą samą drogą do przedszkola, a nagle rodzic wybiera inną trasę, może ono upaść, krzyczeć lub uderzać głową, ponieważ nie rozumie, dlaczego coś zostało zmienione.
Utrwalony schemat zachowania wzmacniany przez dorosłych
Jeśli dziecko wcześniej krzyczało, upadało lub uderzało się i w wyniku tego rodzic odpuszczał (np. oddawał telefon, rezygnował z podania jedzenia), dziecko nauczyło się, że taka reakcja działa. Wtedy powtarza ten schemat jako sposób komunikacji: „Jeśli krzyczę i upadam – dostanę to, czego chcę”.
2. Przyczyny fizjologiczne
Zaburzona regulacja emocji na poziomie mózgu
Dzieci z ASD i niepełnosprawnością intelektualną mają nieprawidłowo funkcjonujące płaty czołowe, które odpowiadają za kontrolę emocji i zachowania. Ich układ limbiczny (odpowiedzialny za emocje) działa nadmiernie, ale płaty czołowe nie są w stanie go „hamować”. W efekcie nawet niewielki stres może prowadzić do wybuchowej reakcji.
Zaburzenia układu dopaminowego
U wielu dzieci z ASD występują nieprawidłowości w gospodarce dopaminą – neuroprzekaźnikiem odpowiedzialnym za motywację, kontrolę impulsów i odczuwanie przyjemności. To sprawia, że są bardziej impulsywne, mają trudności z czekaniem i kontrolą swoich reakcji.
Ból i dyskomfort fizyczny
Niektóre dzieci z ASD mogą mieć ukryte problemy zdrowotne, np. bóle brzucha, bóle głowy, zaparcia, których nie potrafią zakomunikować. Uderzanie głową może być ich sposobem na rozładowanie wewnętrznego dyskomfortu.
Zaburzenia równowagi i czucia ciała
Jeśli dziecko często rzuca się na ziemię, może to wynikać z problemów z kontrolą postawy i czucia własnego ciała (zaburzenia przedsionkowe i proprioceptywne). Niektóre dzieci mają trudności z określeniem pozycji swojego ciała w przestrzeni i poprzez uderzanie się próbują dostarczyć sobie niezbędnych bodźców czuciowych.
Podsumowanie
Zachowanie dziecka nie jest kaprysem ani złośliwością. Jest to efekt realnych trudności neurologicznych, sensorycznych i emocjonalnych. Aby zminimalizować takie reakcje, konieczne jest:
- Wprowadzenie alternatywnych sposobów komunikacji (np. obrazki PECS, komunikatory AAC).
- Dostosowanie otoczenia do potrzeb sensorycznych dziecka.
- Stosowanie przewidywalnej rutyny i uprzedzanie o zmianach.
- Praca nad samoregulacją poprzez odpowiednie terapie.
Jeśli dziecko krzyczy, rzuca się na ziemię lub uderza głową, to nie jest złe zachowanie – to sygnał, że czegoś nie rozumie, czegoś się boi lub coś sprawia mu ból. Naszym zadaniem jest pomóc mu znaleźć bardziej konstruktywne sposoby radzenia sobie z emocjami.
